Pek çok insan canları sıkıldığı zamanlarda yemek yemeye meyillidir. Bu yüzden de sürekli fazla kilolarından şikayet ederler. Aslında şikayetçi olmaları gereken şey canlarının sıkılıyor olması. Çünkü beyin-mide ve bağırsak organları arasında yeni keşfedilen bir sinir bağlantısı olduğu ortaya çıktı. Kişi ödül mekanizması (dopamin) ve açlık hissi (yenilen yiyeceğin besleyici olup olmaması) konularını birbirinden ayırmakta zorlanıyor ise bu sinir bağlantısını incelemekte fayda var.
İnsan beyni, iç-güdüsel olarak daha fazla yağ ve şeker dolayısıyla daha fazla enerji elde edebileceği yiyecekleri aramaya programlıdır. Evrimsel açıdan bakıldığı zaman da tüm hayvanlarda olduğu gibi açlık, bir canlının yaşamını en çok tehlike eden unsurlar arasında. Bu evrimsel seçilim baskısından ötürü, içinde çok fazla enerji ve kalori bulunan yiyeceklere meyilli olmamız anlaşılır bir şey. Bu yüzden şeker-yağ bize daha lezzetli geliyor, bu yüzden sürekli yağlı-şekerli şeyleri yiyor olmak bizi mutlu ediyor, bu yüzden kazındığımız zaman genelde yağlı-şekerli yiyecekler aklımıza geliyor. Bu obezitenin normal olduğu ile ilgili bir bahane değil elbette. İnsan bu dürtüsünün farkına varıp kendi irade gücüyle buna karşı koyabilir. Evet, belki zor olacaktır ancak bunu başarabilir.
Öte yandan duygusal yeme sorununun arkasında da aslında can sıkıntısının yani serotonin-dopamin eksikliği yaşamak olduğu da biliniyor. Kişi canı sıkıldığı zaman yemek yiyor. Bu iki durumu ayırt etmek epey zor çünkü yeni keşfedilen sinir bağlantıları bize bunu anlatmaya çalışıyor. Vahşi doğada yaşayan atalarımızın canı sıkılmıyordu. Biz vahşi doğadan, sürekli sıkılabildiğimiz evlerimize tıkılalı yalnızca birkaç bin sene oldu. Bu evrimin bu mekanizmayı elemesi için gerekenden çok kısa bir süre.
Gün içinde yağ-şeker dengesine dikkat ederek beslenmeliyiz. Kışın daha fazla kilo almaya meyilli olmak normaldir. Bu her hayvan için böyledir. Soğuk kış günlerinde vücudu sıcak tutmak için ihtiyaç duyacağı enerjiyi temin etmek ve depolamak için kilo almaya başlarız. Ancak bu kilo alma, eğer obeziteye doğru kayıyor, çeşitli kalp-damar şikayetlerine sebep oluyor veya aklıma gelmeyen bazı diğer fiziksel sorunlara yol açacak dereceyi geçiyor ise anormallikten söz edebiliriz.
Yoksa takıntılı bir şekilde, aldığınız 3-5 kilonun hesabının yapılmasının doğru olduğunu bir psikolog size söyleyemez. Çünkü yalan söylemiş olur. Kilodaki 4-5 kiloluk değişimler normaldir arkadaşlar. Tüm bu tantana, toplumun güzellik anlayışına uyum sağlayıp toplum tarafından kabul-sevgi görme arzumuzdan kaynaklanıyor sadece.
Ne Yapmalıyız Peki?
Diğer sorun teşkil eden durumlarda ne yapılması gerekiyorsa onu. Farkındalık kazanmalıyız önce. Ne zaman duygusal yeme ne zaman gerçekten açlıktan ötürü yeme davranışına girdiğimizi farketmeye çalışmalıyız öncelikle. Bu farkındalık bile sizi epey bir rahatlatacaktır. Örneğin 1 hafta boyunca normal düzeninizden rutininizden ayrılmayın. Ancak gözlemci modunuzu aktif edin. Normal rutininiz içinde ne zaman yemek yediğinizi not alabilirsiniz. Bunun yanında da yemek yerken hissettiğiniz duyguları da not alabilirsiniz. Günlük ihtiyaç duyduğunuz kalori miktarının üstüne-altına doğru bir gidişat mevcut ise eğer orada bir anormallik olduğundan şüphelenebilirsiniz.
Anormallik keşfettiğiniz alanların üzerine de gerçekten arzulayarak çabalarsanız eğer, alacağınız çeşitli önlemler olmaya başlayacak otomatik olarak. Daha sonrasında da bu önlemlere kararlı ve istikrarlı bir şekilde uyarsanız, sorun kendiliğinden ortadan kalkmış olacaktır. Bu yalnızca yeme daranışında böyle değil, her psikolojik durum için böyledir. Farkındalık-Gözlem-Önlem-Değişim… Her sorun aslında aşağı yukarı bu formül ile çözümleniyor. 3-5 kilo aldığınız için kendinize cehennemi yaşatmayın ancak bu obeziteye koşun istediğiniz gibi yiyin demek değil elbette. Optimal dengeyi her alanda bulmak gerektiği gibi, şeker-yağ dengesini de kurarken bu verileri dikkate almak gerekiyor.
Monell Chemical Senses Center. “New gut-brain circuits found for sugar and fat cravings.” ScienceDaily. ScienceDaily, 18 January 2024. <www.sciencedaily.com/releases/2024/01/240118122107.htm>.
