Dijital Yorgunluk ve FOMO: Modern Ruh Sağlığı Sorunlarına Psikolojik Bir Bakış

Dijital Yorgunluk ve FOMO: Modern Ruh Sağlığı Sorunlarına Psikolojik Bir Bakış

Günümüz dijital çağında, ekranlara olan bağımlılığımız “dijital yorgunluk” ve “FOMO” (Fear of Missing Out – Kaçırma Korkusu) gibi yeni psikolojik olgulara yol açıyor. Peki bu kavramlar ruh sağlığımızı nasıl etkiliyor ve bilim insanları bu konularda ne diyor?

1. Dijital Yorgunluk: Bilişsel Performansın Sessiz Hırsızı

“Dijital yorgunluk”, yoğun ekran kullanımının yarattığı zihinsel tükenmişlik halidir. Bu durum, özellikle bilgi fazlalığından kaynaklanan bilişsel yorgunluğa işaret eder (Vikipedi). Örneğin, üniversite öğrencileri üzerine yapılan araştırmalar, daha fazla ekran süresiyle mental yorgunluk ve “beyin sisi” arasında zayıf ama anlamlı pozitif korelasyonlar bulmuştur (ResearchGate).

Ayrıca fazla ekran süresinin uyku düzenini bozarak anksiyete ve depresyonu artırabileceği görülmüştür (ScienceDirect). 2022’de Nature’da yayımlanan SCREENS çalışmasında, yetişkinlerin haftada üç saatten az eğlence amaçlı ekran kullanmaları durumunda psikolojik iyi oluş ve duygudurumlarında anlamlı iyileşmeler görüldüğü; stres hormonlarında ise değişim gözlenmediği belirtilmiştir (Nature).

Bununla birlikte, Guardian’ın haberine göre ekran kullanımının beyin fonksiyonlarına kalıcı zarar verdiğine dair yaygın korkuların çoğunun bilimsel temeli yoktur. Ekranlar, doğru kullanıldığında bilişsel performansı olumlu yönde bile etkileyebilir. Örneğin, birkaç gün ekranlardan uzak kalan genç bireylerin duygusal ve sosyal zekalarının geliştiği gözlenmiştir (The Guardian).

2. FOMO: Sosyal Kaygının Dijital Yansıması

FOMO, bir şeyleri kaçırıyor olma korkusudur. Sosyal medyanın sürekli bağlantı isteği yaratan doğası bu duygunun artmasına zemin hazırlar (Vikipedi, Frontiers). Özellikle genç yetişkinler üzerinde yapılan çalışmalarda, FOMO’nun zihinsel iyilik hâlini olumsuz etkilediği ve sürekli dijital bağlanmaya iten bir motivasyon oluşturduğu bulunmuştur (Frontiers).

Bu kaygının akademik motivasyon, anksiyete ve stresle ilişkisi olduğu da gösterilmiştir. Örneğin, üniversite öğrencilerinin verileriyle yapılan bir çalışmada FOMO’nun sosyal medya kullanımıyla ilişkili anksiyete ve stresi artırıcı bir etki göstergesi olduğu tespit edilmiştir (digitalcommons.coastal.edu). Aynı zamanda sosyal medya bağımlılığı üzerine yapılan bir araştırmada, FOMO’nun bu bağımlılıkta tam aracı (tam mediatör) bir rol oynadığı belirlenmiştir (digitalcommons.coastal.edu).

3. Sosyal Karşılaştırma ve Kendilik Algısı

Sosyal medya, bireyler arasında sürekli bir karşılaştırma döngüsü yaratır. “Sosyal Karşılaştırma Kuramı”na göre, insanlar kendilerini daha başarılı veya estetik olarak üstün gördükleri kişilerle karşılaştırdıklarında özgüvenleri düşer (Vikipedi). Genç kadınlar arasında bu yönlü karşılaştırmalar daha yaygındır; idealize edilmiş güzellik ve başarı kriterlerine ulaşılamaması, özgüvende ciddi düşüşlere neden olabilir (Vikipedi).

4. Ne Yapmalı? Bilim İnsanlarının Önerileri

Dijital molalar ve ekran kullanımının sınırlandırılması, mental yorgunluğu azaltabilir ve duygusal iyiliği artırabilir (Nature, The Guardian). Ayrıca ekranlardan uzak kaldıktan sonra empati ve sosyal algıda gelişme görülebilir (The Guardian).

FOMO ile başa çıkmak için, şükran pratiği, dijital detoks, gerçek bağlantılara odaklanma gibi yöntemlere başvurulabilir (time.com, verywellmind.com). University of British Columbia’dan Dr. Amori Mikami ve ekibi, sosyal medyada tamamen uzaklaşmak yerine kullanıcıların platformla daha bilinçli ve aktif etkileşim kurmasını öneriyor: Negatif karşılaştırmalara neden olan hesapları sessize almak, pasif kaydırma yerine anlamlı içerikleri tercih etmek fayda sağlar (nypost.com).

Dijital yorgunluk ve FOMO, modern yaşamın psikolojik etkileri arasında öne çıkıyor. Bilimsel çalışmalar, bu sorunların ekran kullanımıyla ilişkili olduğunu ve doğru yöntemlerle azaltılabileceğini gösteriyor. Dijital araçlarla olan ilişkimizi yeniden tanımlamak, bilinçli kullanım stratejileri geliştirmek ve ekran-dışı deneyimlere önem vermek, ruh sağlığı açısından kritik bir adım olur.

————————–